W jakiej sytuacji można uruchomić procedurę zobowiązania do leczenia odwykowego i jak to zrobić?
Aby zobowiązać daną osobę do leczenia odwykowego, muszą wystąpić jednocześnie przynajmniej dwie wskazane w ustawie przesłanki: uzależnienie od alkoholu (ostatecznie potwierdzają to biegli) i przynajmniej jedna z przesłanek o tzw. charakterze społecznym:
- rozkład życia rodzinnego,
- demoralizacja małoletnich,
- uchylanie się od obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny (przed styczniem 2018 roku zamiast tej przesłanki było „uchylanie się od pracy”),
- systematyczne zakłócanie spokoju lub porządku publicznego.
Samo stwierdzenie uzależnienia nie stanowi podstawy do skierowania sprawy ani do gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, ani potem do Sądu, ponieważ ta procedura nie jest uruchamiana z powodu tego, że człowiek jest uzależniony, ale ze względu na szkody, jakie w związku ze swoim piciem wyrządza innym.
Wniosek składa się do Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych właściwej według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy.
Ustawa nie określa formy składania wniosku, a to oznacza, że można taki wniosek złożyć zarówno na piśmie, drogą mailową, jak i ustnie podczas rozmowy. Z każdej rozmowy, czy to podczas składania wniosku, czy kolejnej, jeśli będzie potrzebna, gminna komisja powinna sporządzić protokół. Zdarza się, że na stronach internetowych urzędów gmin, gminne komisje zamieszczają wzory wniosków o wszczęcie procedury, co może stanowić duże ułatwienie dla osób, które chcą taką procedurę uruchomić. Jednak jest to jedynie propozycja, więc nawet jeśli złożysz wniosek w innej formie niż proponowana, to i tak będzie on przyjęty.
Co powinnam/powinienem napisać we wniosku do Gminnej Komisji o zobowiązanie do leczenia odwykowego danej osoby?
We wniosku należy opisać wszystkie fakty, które pozwolą Gminnej Komisji uzasadnić przesłanki konieczne do uruchomienia procedury, czyli podejrzenie uzależnienia oraz przynajmniej jedną z przesłanek wskazanych w odpowiedzi na poprzednie pytanie. Należy zatem opisać sposób picia tej osoby, np. „mąż” prawie codziennie przychodzi do domu pod wpływem alkoholu”, „od kilku miesięcy widzę, że żona ukrywa w domu, w różnych miejscach, alkohol i wypija go w ukryciu, odmawia także wszelkich rozmów na ten temat”, „u męża zdarza się kilkudniowe picie, tzw. ciągi, zamyka się wtedy w pokoju i pije”. Należy również opisać, jak osoba uzależniona zachowuje się po alkoholu, jak jej picie wpływa na rodzinę, czy świadkami są dzieci, czy widzą pijanego rodzica. Przesłanka rozkład życia rodzinnego jest rozumiana w kontekście orzeczenia Sądu Najwyższego (sygn. akt V CSK 241/07) jako „sytuacja, w której więzi łączące normalnie funkcjonującą rodzinę ulegają rozluźnieniu w stopniu utrudniającym jej spełnianie podstawowych funkcji”. Natomiast jeśli w chwili postępowania wobec osoby uzależnionej rozkład życia rodzinnego już nastąpił, np. małżonkowie wzięli rozwód, to nie można uznać, że przesłanka „rozkład życia rodzinnego” występuje. Z kolei pojęcie demoralizacja małoletnich może być rozumiana jako każde spowodowane nadużywaniem alkoholu „oddziaływanie na sferę psychiki, które powoduje negatywne odniesienie do wzorów postępowania i ideałów osobowych uważanych za właściwe w społeczeństwie”. Dlatego jeśli zauważasz, że picie i sposób zachowania się osoby uzależnionej ma negatywny wpływ na dzieci, to przedstaw to w zgłoszeniu do gminnej komisji. Natomiast jeśli osoba zobowiązywana zachęca małoletnich do spożywania alkoholu, to takie zachowanie jest przestępstwem określonym w art. 208 Kodeksu karnego: „Kto rozpija małoletniego, dostarczając mu napoju alkoholowego lub nakłaniając go do spożycia takiego napoju, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”.
W zawiadomieniu można również wskazać inne osoby, które będą mogły udzielić Gminnej Komisji, a potem ewentualnie sądowi, dodatkowych informacji potwierdzających opisaną przez wnioskodawcę sytuację. Należy jednak pamiętać, że gminna komisja nie może tych osób wzywać (gminna komisja nie jest sądem, więc ich stawiennictwo na posiedzeniu gminnej komisji może być jedynie dobrowolne). Natomiast gminna komisja może przekazać dane tych osób do sądu z wnioskiem o ich wezwanie w charakterze świadków na rozprawę, na której będzie rozpatrywana sprawa zobowiązania.
Osoba, która zgłasza sprawę do gminnej komisji, może dostarczyć wraz ze zgłoszeniem wszelkie dokumenty, które będą potwierdzały jej wniosek o zobowiązanie do leczenia odwykowego, np. przyznanie świadczeń z pomocy społecznej, jeśli stanowi to dowód na przesłankę uchylania się od obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny, opinię psychologa na temat funkcjonowania dziecka, jeśli ma to związek z sytuacją w domu spowodowaną piciem alkoholu przez rodzica.
Picie alkoholu zwiększa prawdopodobieństwo stosowania przemocy wobec osób bliskich, dlatego jeśli osoba uzależniona stosuje wobec ciebie lub twoich dzieci przemoc (jest agresywna, wyzywa, grozi, bije), to szukaj pomocy w celu zatrzymania
przemocy. Nie usprawiedliwiaj przemocy faktem, że osoba, która cię krzywdzi, pije alkohol lub jest od niego uzależniona.
Samo leczenie uzależnienia i nawet jego ukończenie nie gwarantuje zaprzestania stosowania przemocy.
Kto poza członkami rodziny osoby uzależnionej może zainicjować procedurę?
Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi nie wymienia podmiotów, które są uprawnione do złożenia zgłoszenia, dlatego zawiadomienie do Gminnej Komisji może złożyć zarówno osoba prywatna (nie musi to być rodzina), jak i instytucja publiczna (np. policja, ośrodek pomocy społecznej, szkoła, a także działający w każdej gminie zespół interdyscyplinarny albo grupa robocza zajmujące się przeciwdziałaniem przemocy domowej). Czyli każdy, kto ma uzasadnione podejrzenie, że dana osoba jest uzależniona oraz że w związku z piciem dopuszcza się zachowań wymienionych w omawianych wyżej przesłankach i dostarczy w tej sprawie dowodów, czyli uzasadni swoje podejrzenia.
Czy zobowiązanie do leczenia odwykowego to to samo co przymus leczenia?
Zobowiązanie do leczenia odwykowego, wbrew powszechnemu przekonaniu, nie jest tym samym co leczenie przymusowe, które w Polsce obowiązywało do roku 1982 na podstawie ustawy o zwalczaniu alkoholizmu.
Mimo że procedura nie jest leczeniem przymusowym, to stosuje się w niej pewne elementy przymusu. Postanowienie Sądu w sprawie zobowiązania do leczenia odwykowego zastępuje zgodę pacjenta na leczenie i kierownik placówki odwykowej czy inna osoba przyjmująca go na leczenie nie musi pytać zobowiązanego o zgodę.
Sądowe postanowienie oznacza dla osoby zobowiązanej obowiązek poddania się leczeniu w wyznaczonym przez Sąd terminie i trybie i we wskazanej placówce, a jeśli zobowiązany nie stawi się na leczenie lub nie będzie go kontynuował, Sąd może zarządzić doprowadzenie go przez organ policji.